Deze week is de Amerikaanse journaliste en schrijfster Barbara Ehrenreich in Nederland om de Erasmusprijs in ontvangst te nemen. De prijs wordt jaarlijks toegekend aan iemand die een buitengewone bijdrage heeft geleverd op het gebied van geesteswetenschappen, sociale wetenschappen of in de kunst. Barbara Ehrenreich krijgt de prijs voor haar werk als een van de voorlopers op het gebied van onderzoeksjournalistiek. De prijsuitreiking door Koning Willem Alexander komende dinsdag, combineert ze meteen met de promotie van haar nieuwste boek, dat ons meerdanvijftigers op het lijf is geschreven.
“Oud genoeg om dood te gaan’ gaat het over de krampachtige inspanningen om de dood op afstand te houden met sport en dieet aan de ene kant, terwijl we aan de andere kant daardoor vergeten vol in het leven te staan.
Boos op eeuwig positieve kijk van Amerikanen
In het Amsterdamse cultureel centrum De Duif beluister ik een –stuntelig- interview van cabaretier Raoul Heertje met Barbara Ehrenreich. Kan hij nu helemaal geen goede vraag bedenken? Ik heb er tientallen. Ik verdenk Raoul Heertje ervan het boek niet echt te hebben gelezen. Hij kaart wel de tegenstrijdigheid aan dat Barbara Ehrenreich erg boos is op de eeuwig positieve Amerikaanse kijk op alles. Zoals op de boodschap die ze kreeg, toen er bij haar borstkanker werd geconstateerd. ‘Als je maar positief denkt, genees je!’ Is het dan ook niet positief om, zoals Barbara Ehrenreich, de wereld te willen verbeteren door mensen de waarheid onder ogen te laten zien, is Raouls vraag. Barbara vertelt dat ze zich de hele periode van haar kanker razend heeft gevoeld. ‘Kan ik nu een boek schrijven dat je geneest, als je maar razend bent?’, grapt ze.
Tegenstrijdig
Net zo tegenstrijdig is haar voorkomen. Een kwetsbare, oude vrouw van zevenenzeventig, lopend met een stok, met een gezicht waar je de pijn op leest. En toch sterk. Aan het eind van haar leven en er toch nog middenin. Precies zoals sommigen, dichter bij de vijftig dan bij de zeventig, het zouden willen hebben. (Ver)gaan in stijl!
Beroemd door boek over bestaan arme Amerikanen
Het thema van de Erasmusprijs dit jaar is de kracht van de onderzoeksjournalistiek. Barbara Ehrenreich werd in 2001 beroemd met het boek ‘Nickel and dimed’ (in het Nederlands verschenen onder de titel ‘De achterkant van de Amerikaanse droom’). Daarvoor wisselde ze twee jaar van haar leven als journalist in voor een bestaan met allerlei laagbetaalde baantjes en ervoer ze hoe daar (niet) van rond te komen valt. Een onthullend boek over de armoe van een groot deel van de werkende Amerikanen. En het bewijs dat de Amerikaanse droom niet bestaat. Na lezing was ik weken van slag door de onontkoombaarheid van de armoede en hoe zwaar je bestaan is in zo’n situatie.
Trots bezit: de onthullende boeken van Barbara Ehrenreich.
Barbara Ehrenreich schrijft met humor
Later las ik ook ‘Gouden Bergen’ over de vernederende gang van werkloos geworden mensen uit de middenklasse langs oppeppende trainingen om te leren solliciteren of je ware passie om te zetten in werk. Waarna alleen nog een laagbetaalde baan rest. Als je geluk hebt. Blije boeken zijn het niet, maar Barbara schrijft wel met humor en opent de ogen voor een kant van de maatschappij die de gelukkigen onder ons niet hoeven te kennen.
Oud genoeg om dood te gaan
Voor haar nieuwste boek hoefde Barbara Ehrenreich niet undercover. Zij leeft in de situatie die ze beschrijft. Aan het eind van haar leven. Op geestige wijze vertelt ze hoe ze langzamerhand genoeg heeft gekregen van de regelmatige onderzoeken om te zien of er niet ergens in haar lijf iets mis aan het gaan is. Ze besluit dat ze oud genoeg is om dood te gaan en dat ze niet langer controles wil, terwijl ze zich nog goed voelt.
Behandeling dodelijker dan gezwel
Ter onderbouwing doet ze uit de doeken dat al die onderzoeken, in elk geval in Amerika, alleen de dokter rijker maken. Er is weinig aandacht voor de schade die dergelijke routineonderzoeken kunnen veroorzaken.
Ze graaft diep in hoe zeker medische uitslagen eigenlijk zijn. En daarmee legt ze de vinger op de zere plek. De keren dat ik mee mocht kijken bij röntgenfoto’s vroeg ik mij al af, hoe er worst gemaakt kan worden van al die vlekjes…….Verontrustend om te lezen dat er op basis van die kleine vlekjes besloten kan worden tot een ingrijpende kankerbehandeling die misschien dodelijker is dan het kleine gezwel. Dat, wie weet, misschien nooit tot kanker was uitgegroeid. Maar wat is het alternatief, vraag ik mij af. Gewoon afwachten? En dan een pijnlijke, te vroege dood sterven? Barbara Ehrenreich oefent echter flinke kritiek uit op de wetenschap en de zogenaamd overtuigende uitslagen van medisch onderzoek.
Geest heeft maar weinig invloed op lichaam
In ‘Oud genoeg om dood te gaan’ maakt Barbara Ehrenreich ook een einde aan de illusie dat ons lichaam een harmonieus werkend geheel is. Het lijkt meer op een ‘warzone’, een oorlogsgebied. Onze cellen en moleculen leveren een dagelijks gevecht met elkaar om zichzelf in stand te houden. En onze geest heeft daar, wat Barbara betreft, maar beperkt invloed op.
Eigen dood loslaten
In het laatste hoofdstuk komt de manier waarop wij eeuwenlang met onze sterfelijkheid zijn omgegaan aan de orde. Barbara Ehrenreich sluit ‘Oud genoeg om dood te gaan’ af met een prachtig gedicht van Bertold Brecht. Een mooie verzoening met onze sterfelijkheid. Ik hoop dat het ooit op mijn eigen rouwkaart terechtkomt. Maar ook dat heb ik niet onder controle. Net zo min als het onvermijdelijk moment van doodgaan uit te stellen is door sporten en diëten. Loslaten dus.
Recente reacties