Tuinen in de middeleeuwen; perfecte dag in Paradijs.

Op één van de warmste dagen in het jaar bezocht ik in Leiden het Rijksmuseum van Oudheden en de Hortus. Met een combiticket kun je beiden bezoeken als je de tentoonstelling over tuinen in de Middeleeuwen gaat zien. Niets mooier dan de combinatie van natuur en cultuur. Lekker een dagje met de trein er alleen op uit. Tot rust komen door naar mooie dingen te kijken. Ik raak er altijd van in ‘hogere sferen’. Als kwebbelkont is zo’n dagje stilte ook goed voor me.

Zoveel soorten tuinen in de middeleeuwen

Na elkaar brengt de tentoonstelling me in ‘aparte tuintjes’ als de kruidentuin, de moestuin, de lusthof en de religieuze tuin en de hoftuin. Aan elk is een min of meer besloten ruimte gewijd. De muren zijn foto’s van planten, bloemen en tuinen. Er is informatie op panelen en vitrines met oud tuingereedschap. De allermooiste vind ik een prachtige oude aangekoekte emmer. Versleten in het gebruik en toen vergeten en onder aardlagen terecht gekomen en met liefde opgegraven en bewaard, zodat ik hem nu kan bewonderen.

Verschil tussen gekweekte en wilde natuur…

Bij de kruidentuin kun je je kennis testen door geuren. Ik zie dat ik me er in mijn tuin toch met een Jantje van Leiden (hé, dat is toepasselijk!) vanaf maak. Tuinen, zegt het bordje op de tentoonstelling, zijn afgegrensde plekken waar verschil wordt gemaakt tussen gekweekt en wilde natuur. Iets dat ik mijn tuin nooit voor elkaar krijg en ook eigenlijk niet wil. 

Tuinen in de middeleeuwen komen uit oosten

Het blijkt dat wij Westerlingen veel van Oosterse tuinen hebben overgenomen. Bij kloosters vind je vaak de klassieke indeling in vier vakken met in het midden een pleintje, soms met fontein en bankje. Dit is afkomstig uit het Oosten en heet ‘chahar-bagh. Ook ons woord ‘paradijs stamt van een Arabisch woord voor tuin, namelijk ‘pardaeza’.

Columbus was op zoek naar paradijs

De bijbel leert dat Eva en Adam uit het paradijs zijn verjaagd. Maar volgens de middeleeuwers bestond het paradijs nog ergens in het oosten. Columbus heeft het nog gezocht. Maria werd op schilderijen afgebeeld met kindje Jezus op schoot in een soort genaamde  ‘hortus conclusus’. Een besloten, veilige hof voor moeder en kind. Een maagd werd ook vaak gesymboliseerd als een besloten hof.

Romantiek begint in tuinen

Zowel in Oost als West worden hovelingen afgebeeld in tuinen, terwijl ze bezoek ontvangen en er een overdaad aan vruchten, eten en dranken aanwezig is. Ook de romantische liefde begint vaak in een tuin. Verder is het een plaats om muziek te maken en te beluisteren. In de vitrines zie ik ook de kostbare met de hand geschreven boeken, waarbij de eerste letter van elk hoofdstuk een ingenieus werkje is en de randen van de bladzijde met geschilderde en getekende bloemen zijn versierd. Elke bladzijde een kunstwerkje. Deze kunst werd in opdracht gemaakt of werd gekocht door diezelfde hovelingen. Onleesbaar voor onze ogen die gewend zijn aan letters zonder overvloedige krullen. De verhaaltjes lezen lukt me dan ook niet…

Op weg naar Hortus begeleid door techno

Na de kunst en uitleg over middeleeuwse tuinen wil ik wel eens een echte tuin zien! Naar buiten dus, het mooie weer in. De muziek knalt uit de ramen van de studentenhuizen terwijl de bewoners het meubilair buiten hebben gezet en duidelijk iets anders aan hun hoofd hebben dan studeren. Weer eens andere overlast dan teveel toeristen, zoals ik in Amsterdam gewend ben. De muziek begeleidt me tot de ingang van de Hortus die gelukkig buiten het bereik van de techno ligt. Daar tref ik een heel park aan.

Indeling zoals tuinen in de middeleeuwen

Ik kom vaak in de Amsterdamse Hortus, maar daar wandel je in vijf minuten doorheen als je je niet in elk bloemetje en struikje verdiept, wat ik overigens wel doe. Zo begin ik ook bij de Leidense Hortus. Ik breng de tijd door in de kruidentuin bij de ingang. Kijk, ook hier de indeling van de ‘chahar-bagh’, de vierdelige tuin. In het midden staat een tempeltje.

Ontdekkingstocht door Hortus

Achter de kruidentuin begint het park met allerlei ‘besloten kamertjes’. Dat maakt mijn bezoek een echte ontdekkingstocht! Ik waan me in tuinen in de middeleeuwen. Steeds sla ik een kronkelend paadje in. Zo kom ik in de Japanse en de Chinese tuin terecht en in het rosarium. In de altijd warme tropische kas ontdek ik de onmetelijk grote bladeren van de Victoria Amazonica, waarop een kind kan staan. En aan het eind kom ik nog door het groene tunneltje van een echte berceau.

Ook toeristen geïnteresseerd in tuinen

Ik kijk mijn ogen uit en merk dat er wel degelijk toeristen uit verre oorden geïnteresseerd zijn in iets anders dan de Amsterdamse grachten. Een Aziatische moeder en dochter hebben zich bij de Victoriavijver genesteld. Ze voelen zich duidelijk thuis in de vochtige hitte die mij naar buiten jaagt. Terug naar een prachtige namiddag in Leiden. We gaan nog niet naar huis, nog lange niet, nog lange niet…..

De tentoonstelling ‘Tuinen in de middeleeuwen’ is nog tot 1 september te zien.

Liefhebber van tuinen?

Dan is misschien het verhaal liefde voor een stadstuin ook leuk voor u. Of lees de tips van Wiette van Klingeren voor lezen én kijken over tuinen. Mannen en vrouwen verschillen nogal in opvatting over een wat mooi is in de tuin. En wie zijn heg dit jaar opgegeten zag worden door buxusmot, er is hoop!