‘Anselm’: kunstige film over kunst

Wim Wenders en Anselm Kiefer

Anselm Kiefer maakt gigantisch grote kunstwerken, schilderijen, installaties en beelden van een betoverende schoonheid en mystiek. Wim Wenders is een filmmaker met een aantal beroemde en prijswinnende films, zoals Paris, Texas en Der Stand der Dinge . Beiden hebben een lange glanzende carrière. In Anselm, zelf een kunstwerk, volgt Wim Wenders zijn vriend in zijn opeenvolgende ateliers en laat zien hoe hij met helpers de kunstwerken maakt en wat zijn inspiratie is.

Verwoesting en schoonheid

Anselm Kiefer heeft omstreden werken gemaakt omdat hij uitdrukkelijk naar de oorlog verwijst. In zijn metershoge en brede schilderijen uit de begintijd van zijn kunstenaarschap combineerde hij de verwoestingen van de oorlog in indrukwekkende grijze bruine en zwarte tinten. Ik herinner me het schilderij dat ik jaren geleden zag in Hamburg van de vernietigde Rijksdag.

Tegenstellingen

Ik verwachtte op grond van mijn herinneringen aan het schilderij in Hamburg dus ook sombere, woeste werken. De film van Wim Wenders verraste me door te beginnen met grote witte hoepeljurken, geplaatst in een bos. Door het 3D-effect leken ze te zweven. Maar op de plaats van een hoofd was er een zwarte, doorzichtige globe en een andere jurk was doorstoken met grote en scherpe stukken glas. Een derde droeg een stapel bakstenen. Ook hier dus weer de tegenstelling tussen mooi en ijl van de jurken en de toevoeging van een hard materiaal dat als een symbool het mooie en ijle een andere betekenis meegeeft. Deze tegenstellingen zijn in veel werken te vinden, laat de film zien.

Een eigen magische wereld

Anselm Kiefer heeft op verschillende plekken gewerkt. Hij zocht daarvoor verlaten grote gebouwen uit, soms een fabriek of een terrein met grote loodsen. In de film worden twee plekken in Duitsland getoond en twee in Frankrijk, bij Parijs en in het zuiden. Het terrein bij Parijs herbergt een soort stad van verwoeste torens die je onmiddellijk aan oorlogsgebied doen denken, gewend als we intussen zijn aan de dagelijkse beelden uit Oekraïne en Gaza. In feite zijn deze gigantische ruimten zijn persoonlijk museum. Hij schept daar een heel eigen wereld.

Vechten

De camera volgt de kunstenaar in deze grote ateliers. Hij is lasser, sloper en metaalbewerker in één. We zien hem met branders en bossen stro in de weer. Helpers met blussers op de achtergrond. Een ander moment zien we hem op een rijdende steiger bij een groot doek in de weer met een stok waarmee hij letterlijk verf op het doek ‘slaat’. Het heeft veel weg van een gevecht. Dan weer zien we hem de grote werken op rijdende karren slepen of door zijn enorme atelier fietsen op zoek naar een werk. Deze beelden, van de kunstenaar alleen in zijn atelier, deden mij griezelig aan. Alleen in zo’n onmetelijke ruimte zou ik me niet op mijn gemak voelen maar de kunstenaar lijkt dat niet te deren.

Verstilling

Wim Wenders wisselt beelden vol actie af met beelden waarin de kunstenaar foto’s maakt of bekijkt en boeken leest. Te zien zijn ook grote kunstwerken van boeken, alweer in megaformaat. De camera tast beelden af vanuit de lucht, veraf, en dichtbij door in te zoomen op het oppervlak. Al deze beelden versterken het 3D-effect, waardoor je ín het atelier bent en om de kunstwerken heen kan ‘lopen’. Daarbij klinkt prachtige muziek.

Levensloop

Naast de gefilmde beelden van de kunstenaar, maakt Wim Wenders gebruik van filmfragmenten uit het leven van Anselm Kiefer. Sommige belangrijke scènes die kennelijk niet op beeld beschikbaar waren, zijn in animatie weergegeven. Anselm ‘weeft’ de levensloop van de kunstenaar door de beelden uit het heden.

In het echt zien

Eerst meende ik dat ik Anselm kon zien als vervanging van het echte werk van Anselm Kiefer. Maar hoe oogstrelend en levensecht de werken in de film ook zijn, ik wil nu toch ook de kunstwerken gaan bekijken in de tentoonstelling in het museum Voorlinden in Wassenaar. Hoewel ik ze dan niet van bovenaf of van veraf in het landschap kan zien zoals in Anselm. Maar ik kan wel mijn eigen blik volgen en zelf inzoomen op details die me opvallen, in plaats van dat ik als kijker gestuurd wordt door Wim Wenders. De perfecte combinatie, dus: film en museumbezoek. Wordt vervolgd!

Meer films over kunst

Eerder schreven we op Meerdanvijftig over de tentoonstellingen en film over Frida Kahlo. In de animatiefilm ‘Ruben Brandt‘ kunnen kunst- en filmliefhebbers zich vinden. Karin de Lange schreef ook over de prachtige documentaire over inpakkunstenaar ‘Christo’. Wiette van Klingeren zag de mooie documentaire over Escher: Het oneindige zoeken. 3D maakte ook de documentaire over de Amerikaanse danser Merce Cunningham tot een belevenis.

Openingsfoto: Anselm Kiefer aan het werk in de film die zijn naam draagt.