De elfjarige Tom loopt, bijna bezwijkend onder een enorme stapel boeken, naar de uitleentafel van de schoolbibliotheek van de basisschool. Daar schrijf ik als ‘bibliotheekoma’ de boeken in. Op mijn vraag waarom hij al die boeken nodig heeft, antwoordt hij stoïcijns: “Ik maak een werkstuk over de oorlog”. Ik informeer naar welke oorlog zijn belangstelling dan uitgaat. “Naar élke oorlog”, zei hij dapper, “Het gaat over alle oorlogen!” Ik overtuig hem ervan dat het eenvoudiger en nog ingewikkeld genoeg is om één oorlog tegelijk te beschrijven. Uiteindelijk vertrekt hij met vijf boeken onder zijn arm.

Opgegraven strijd; archeologie van de oorlog in Noordbrabants museum

De tentoonstelling ‘Opgegraven strijd; Archeologie van de oorlog’  lijkt speciaal voor Tom gemaakt. Morgen, 28 januari wordt hij geopend in Het Noordbrabants Museum in ’s Hertogenbosch. Aan de hand van ruim 700 voorwerpen die gevonden zijn in de bodem van strijdgebieden wordt de bezoeker wegwijs gemaakt in de oorlogsarcheologie van Steentijd tot Koude Oorlog.  Ze variëren van prehistorische skeletten tot kleine alledaagse objecten uit Nazi-Duitse concentratiekampen. Met behulp van multimediale middelen wordt geprobeerd om de menselijke, vaak dramatische verhalen van 2000 voor tot 2000 na Christus te achterhalen en centraal te stellen.

Ik loop warm voor twee sculpturen uit Berlijn

Smullen voor jongetjes met een brede interesse, zoals Tom, dat is duidelijk. Hoe interessant ook, zélf loop ik vooral warm door de bijzondere aanwezigheid van twee sculpturen.  Het betreft ‘Die Schwangere’, een (beschadigd) terracottabeeld van Emy Roeder uit 1918, en ‘het portret van de actrice Anni Mewes’, de toenmalige vriendin van beeldhouwer Edwin Scharff, in brons gegoten rond 1920.  Deze twee sculpturen maakten deel uit van een aantal moderne beeldhouwwerken die tot ieders verbazing, in 2010 werden gevonden tijdens een opgraving naar middeleeuwse sporen in het centrum van Berlijn.

Geëxposeerd op beruchte tentoonstelling in 1937

Bij nader onderzoek bleek het te gaan om beelden die in de jaren ’30 van de vorige eeuw in beslag waren genomen door het naziregime. Ze voldeden niet aan de kunstcriteria van het Derde Rijk. Daarbij ging het vooral om moderne kunst uit die tijd, zoals abstracte kunst en het expressionisme. Van kunstenaars van betekenis, zoals Franz Marc, Marc Chagall, Wassily Kandinsky.  Een aantal van de gevonden sculpturen bleek zelfs te zijn geëxposeerd op de beruchte tentoonstelling ‘Entartete Kunst’ in 1937, die als doel had het Duitse publiek te overtuigen van de minderwaardigheid van ‘niet-volkse’ kunstuitingen. Veel in beslag genomen werken van beroemde kunstenaars werden na de expositie aan het buitenland verkocht, vernietigd of opgeslagen.

Opgegraven na ruim 65 jaar

De in 2010 gevonden beelden werden opgeslagen in een gebouw dat in 1944 bij een bombardement volkomen uitbrandde. Een onbekend aantal kunstwerken ging daarbij verloren. Beelden van brons, keramiek en beton zijn door de verbrande vloeren naar beneden gevallen en in de kelder terechtgekomen. Daar bleven ze, hoewel verbrand en beschadigd, bewaard.

Illustratie van culturele terreur

Tegenwoordig hebben de beelden een ereplaats in het Neues Museum in Berlijn. Ze zijn alleen als complete collectie, binnen Duitsland, uitgeleend. Het is erg bijzonder dat het Noordbrabants Museum de twee afzonderlijke beelden in bruikleen heeft gekregen voor de tentoonstelling ‘Opgegraven strijd’, waar ze haarscherp de culturele terreur van het Derde Rijk illustreren.

Laten we geen nieuwe sporen achterlaten

De tentoonstelling ‘Opgegraven strijd’ is te zien tot 14 mei en is bedoeld voor iedereen, van jong tot oud, voor Tom en voor Tina, voor hun vader en moeder en hun opa en oma, die graag wil weten welke sporen van ‘de oorlog’ uit de bodem worden opgegraven. De sporen die de oorlog trekt in het leven van mensen zijn niet zo eenvoudig op te graven. Laten we er hard aan blijven werken om geen nieuwe sporen in bodem en levens na te laten.  Of zoals een beroemde spreuk van Loesje luidt:” Wat er ook speelt in een land, laat het vooral de kinderen zijn!”