Onder de veellezers van boeken wordt het nieuwste boek van Zadie Smith ‘Charlatan’ in de eindejaarslijstjes van 2023 regelmatig genoemd. Karin de Lange las het ook en liet zich meeslepen in de vijfde roman van de gelauwerde Engelse schrijfster.

Rechtszaak uit de archieven

Het was niet de bedoeling van Zadie Smith om een historische roman te schrijven. Maar in coronatijd dook ze in de archieven en stuitte daar op een rechtszaak uit de negentiende eeuw die haar aandacht trok. Zo ontstond Charlatan, over een krachtige Engelse vrouw, die weliswaar in een uitermate afhankelijke situatie leeft maar er alles aan doet om die naar haar hand te zetten. Zoals de meeste van Zadie Smith’s romanpersonages.

Schrijversleed

Het boek speelt zich af in het milieu van schrijver William Harrison Ainsworth, die leefde tussen 1805-1882. Zijn verzonnen nicht Eliza Touchet helpt hem in Charlatan de drie dochters van zijn jong overleden vrouw op te voeden. Ze bestiert ook zijn huishouden en is vaak aan zijn zijde als er feestjes zijn met andere schrijvers. Zoals de beroemde Charles Dickens en zijn vriend Crosley, die een enorme bibliotheek heeft. Evenals Cruikshank die de romans van Ainsworth illustreerde, hebben deze mensen echt bestaan. Zadie Smith brengt door de realiteit te vermengen met fictie de negentiende eeuw tot leven. De lezers worden getuige van de gebeurtenissen die zo een schijn van ‘waar gebeurd’ krijgen. We volgen vanuit Eliza’s ervaringen de opkomst en afgang van de schrijver Ainsworth. Het gekonkel van zijn schrijvers- en uitgeverskring, de wedijver en competitie; de inspanningen om je werk uitgegeven te krijgen. Kortom: schrijversleed! Biedt Zadie hiermee een inkijkje in haar eigen bestaan?

Charlatan vermengt fictie met realiteit.

Wat is waarheid?

De rechtszaak doet zijn intrede in het boek in het tweede van de acht hoofdstukken, waarin het boek is ingedeeld. Inzet is de vraag of een man die zich opwerpt als Sir Roger Tichborne, de vermiste erfgenaam is van een groot familiekapitaal. Deze man zou gestorven zijn op zee maar beweert het overleefd te hebben en aan lager wal te zijn geraakt. Natuurlijk roept dit de nodige achterdocht op. De Britse elite verwerpt zijn claim op de erfenis maar de gewone bevolking volgt de rechtszaak op de voet en is op de hand van ‘Sir Roger’. Ze zien graag iemand in een situatie als de hunne een groot fortuin erven. De roman wordt intrigerend door de vraag wat de waarheid is. Is het echt Sir Roger of is hij het niet? Wie geloof je? Zijn herinneringen betrouwbaar? Deze vraag ontsnapt aan een antwoord ondanks de vele getuigen van wie onduidelijk is hoeveel eigen belang er betrokken is bij hun getuigenis. Uiteindelijk velt de rechter het oordeel.

Slavernij

Zadie Smith zou Zadie Smith niet zijn, als racisme en het slavernijverleden niet ook een rol spelen in Charlatan. Nu is de negentiende eeuw in Engeland ook de periode waarin slavernij wordt afgeschaft na veel actie door de zogenaamde Abolitionisten. En laat nu een belangrijke getuige de slaaf zijn die in Jamaica als bediende voor Sir Roger Tichborne werkte, ene Andrew Bogle. Hiermee doen de onderwerpen slavernij en racisme hun intrede in de rechtszaak. Eliza Touchet, betrokken geraakt bij de Abolitionisten bij wie haar sympathie ligt, raakt in de ban van Andrew Bogle. Ze ziet haar onvrijheid weerspiegeld in de zijne. Ze zoekt contact met hem. En gaat schrijven…..Hiermee wekt Zadie Smith de suggestie dat de roman het werk is van Eliza Touchet.

Zadie Smith ontving voor haar boeken meerdere prijzen.

Meer dan één charlatan

De titel van deze roman roept ook de vraag op wie nu de charlatan is. Ook in het Nederlands is het een mooi woord voor oplichter, fraudeur of aansteller. Is ‘Sir Roger Tichborne’ de charlatan? Voelt de schrijver Ainsworth zich een charlatan of beschouwt Eliza Touchet hem zó? Zelf moet ze ook de werkelijkheid geweld aan doen om haar huid te redden. Onderhuids doemt de vraag op, of wij niet allemaal op sommige momenten, bewust of onbewust een charlatan zijn. Op die manier krijgt de roman van Zadie Smith meerdere lagen en behandelt deze grote vragen in alledaags drama. Meeslepend en intrigerend!

Meer lezen over boeken

Karin de Lange schreef ook over het bekroonde boek van Annet Daanje, ‘Lied van ooievaar en dromedaris’.Brigitte Leferink is ook een ‘veellezer’. Ze doet al jaren mee aan de actie elke week een boek te lezen. Voor Meerdanvijftig.nl maakte ze haar eigen boeken top 5 van 2023. Nog meer lezen over boeken? Klik dan hier.

Openingsfoto: Zadie Smith in 2017 gefotografeerd door © Chris Boland.