Vandaag wordt het herdenkingsjaar slavernijverleden afgesloten op de dag dat opnieuw Keti Koti wordt gevierd. In 2023 was het precies 150 jaar geleden dat Nederland de slavernij afschafte. Een herdenkingsjaar waarin veel aandacht werd gegeven aan een tijdperk in de Nederlandse geschiedenis waar tot deze eeuw maar weinig aandacht voor was.

In 1873 (10 jaar nadat andere landen de slavernij al hadden afgeschaft) kwamen ruim 45.000 slaven vrij en dat vieren zij en hun nazaten sindsdien elk jaar. Keti Koti betekent letterlijk het feest van de verbroken ketenen. Tegelijkertijd wordt teruggedacht aan de gruwel van de slavernij die drie eeuwen heeft geduurd. In de jeugd van ons, meerdanvijftigers, werd het slavernijverleden afgedaan met een paar zinnen in het geschiedenisboek. Pas sinds de komst van slavernijmonumenten in Amsterdam en Rotterdam begin deze eeuw groeit het besef dat er meer recht moet worden gedaan aan deze episode in de Nederlandse historie.

Na herdenking barst feest los

Keti Koti begint elk jaar met de officiële herdenking bij het slavernijmonument in het Amsterdamse Oosterpark. Daarna barst een swingend Surinaams festival los.  Het feest is voor iedereen toegankelijk. Er is, hoe kan het anders in de Surinaamse traditie, muziek en lekker eten!

Glenda leidt rond in slavernijverleden

Ik ken Glenda als collega gids van rondleidingen die door het NiNsee (Nationaal Instituut voor Slavernijverleden en erfenis) werden georganiseerd en heb met haar regelmatig Keti Koti gevierd. Anders dan ik, is zij van Surinaamse afkomst. Ik voel me als authentieke Nederlander altijd beschaamd tijdens Keti Koti, ook al weet ik dat ik niet direct verantwoordelijk ben voor die drie eeuwen slavernij. Maar hoe kijkt Glenda tegen Keti Koti en slavernij aan?

Karins collega Glenda verzorgde rondleidingen voor het NinSee.

Omgetoverd tot Koto Misi

Wat is je eerste herinnering aan KetiKoti?
“Toen ik nog in Suriname woonde, herinner ik me dat mijn oma mij naar haar vriendin bracht die mij omtoverde in een Koto Misi, Dat is de traditionele dracht: een kleurrijke juk met wijde rok en in dezelfde stof een kunstig geplooide hoofddoek met punten en vouwen op mijn hoofd. De vriendin van oma prikte me pijnlijk met de spelden om mijn jurk en hoofddoek te plooien en vast te zetten. Daarna werd er met me gepronkt en gingen we naar de kermis. Ik betwijfel of ik ergens in mocht, want dat kon waarschijnlijk niet met mijn jurk.”

Meisje dat net als Glenda ter gelegenheid van Keti Koti als Koto Misi is verkleed.
Foto: Marinda Ligeon/Unsplash

Herdenking slavernijverleden pas sinds jaren ’90

Vierden jullie in Nederland ook altijd Keti Koti?
“Ja, de eerste jaren wel. Ik herinner me dat we thuis een doek aan de muur hadden hangen met ‘100 jaar emancipatie’ erop. Dat moet in de jaren zeventig zijn geweest. Later werd Keti Koti verdrongen door het Surinaamse Onafhankelijkheidsfeest op 25 november. Pas in de jaren negentig ontstond een beweging die vroeg om herdenking van het slavernijverleden van Suriname en de Antillen. Tot dan toe was Keti Koti vooral feest en werd er weinig aandacht besteed aan de gruwel van de slavernij. Het leidde tot de oprichting van het Slavernijmonument in het Oosterpark  en de jaarlijkse officiële herdenking.”

Oma’s oma zei altijd: ‘Ik werd niet geslagen’

Werd er bij jullie thuis over de slavernij gesproken?
“Nee, niet echt. Ook al was het altijd op de achtergrond aanwezig. Toen ik klein was, heb ik mijn oma weleens naar haar oma gevraagd die slavin was. ‘Oma, hoe was het met jouw oma?’ Zij antwoordde dan dat ze vooral hard moest werken maar niet geslagen werd. Dat haar oma dat zelf altijd zei: ‘Ik werd niet geslagen’. Ik denk eigenlijk dat ze dat zei om mij gruwelverhalen te besparen. We wisten ervan, ook al leerden we het niet op school. Het speelde een rol in hoe je leefde en wat je meemaakte.”

Elke gekleurde heeft weleens vervelende ervaring

“De erfenis van de slavernij is nog aanwezig in hoe er tegen gekleurde mensen wordt aangekeken en hoe we worden behandeld. Elke gekleurde is weleens vervelend behandeld of uitgescholden om zijn afkomst. Ik herinner me dat ik met mijn moeder in Amsterdam-Noord bij de bushalte stond en we gezelschap kregen van een rechts-extremist. Hij begon zogenaamd met de Centrumpartij, die toen veel stemmen had gekregen, te bellen en zei: ‘Er staan er hier twee met gouden ringen in hun oren, u kunt ze komen ophalen.’ We moesten er een beetje om lachen. Maar thuis werd er verder niet over gesproken.”

‘Als je een ijskast koopt, wil je ook dat hij lang meegaat’

“Het hoorde er gewoon bij. Als ik op school gepest werd, sloeg ik terug. Ik verzette me wel. Een lerares besteedde vanwege mijn aanwezigheid in de klas aandacht aan de Amerikaanse slavernij. Haar laatste opmerking was dat slaven wel goed behandeld werden, want ‘als je een ijskast koopt dan wil je ook, dat hij het lang doet’. Ik voelde me gegriefd als nakomeling van tot slaaf gemaakte mensen. We werden vergeleken met een naamloos product! Ook toonde mijn lerares weinig inlevingsvermogen voor de slachtoffers van slavernij.”

Slavernijverleden hoort bij Nederlands erfgoed

Hoe kijk je nu aan tegen de slavernij en Keti Koti?
“Ik denk er nu wel wat vaker over na dan vroeger. Het speelt nog altijd een rol. De hedendaagse verhoudingen tussen witte en zwarte mensen zijn erdoor bepaald. Ik volg de beweging ‘Black lives matter’ sinds het politiegeweld in Amerika. Daar herdenken ze niet de afschaffing van de slavernij maar kennen ze wel Martin Luther Kingdag. Ook op de Antillen wordt niet overal de bevrijding uit de slavernij gevierd. Daar herdenken ze dan wel weer het verzet tegen de slavernij door Tula. Die leidde in 1795 een succesvolle opstand van de tot slaaf gemaakte bevolking. Ik vind dat de herdenking van het Nederlandse slavernijverleden, net als bij de Tweede Wereldoorlog, op een dag voorafgaande aan het feest zou moeten zijn. En eigenlijk is het hard nodig dat elke Nederlander op school leert dat Nederland een slavernijverleden heeft van bijna drie eeuwen. Het hoort gewoon bij het Nederlands historisch erfgoed!”

De toespraak die Koning Willem-Alexander in 2023 hield aan het begin van het herdenkingsjaar slavernijverleden.

Meer lezen

Karin de Lange besteedde eerder ook aandacht aan het boek van Zadie Smith: ‘Çharlatan’, dat speelt ten tijde van de afschaffing van de slavernij. Geïnteresseerd in het koloniale verleden? Op Meerdanvijftig.nl schreven we ook over Indonesië in ‘Indonesia roept’. Marlies Mielekamp schreef ook ‘Molukkers in Nederland’ om te leren van geschiedenis.