Stella Ruisch behoorde ooit tot de eerste toeristen die onder leiding van een gids de vuursteenmijnen in het Limburgse Savelsbos bezocht. Na ruim 30 jaar deed ze afgelopen zomer de tocht over met haar kleinkinderen.

Vuursteen hard en scherp

We moeten de tocht nog beginnen of mijn oudste kleinzoon roept al enthousiast ‘Dit is het leukste van de hele vakantie!’ Terwijl we wachten op deelnemers die niet komen opdagen, heeft hij samen met zijn broertje al met een stuk vuursteen van onze gids Mieke mogen hakken. Zo heeft hij meteen kennis gemaakt met hoe hard en hoe scherp vuursteen is.

Savelsbos

Nadat we even hebben rond gekeken in het informatiecentrum dat is ingericht in het Dominicaner klooster in Rijckholt, steken we de oude rijksweg weer over en slaan het pad in richting het Savelsbos. Hier keken zo’n 6000 jaar geleden de eerste bewoners van Nederland over het door de Maas gevormde dal uit en vonden het ideaal terrein om zich te vestigen.  “Kun je je voorstellen, dat hier vroeger de zee tegen de kant heeft geklotst?” gids Mieke al lopend een beroep op onze fantasie. In de gangetjes van de kalkafzettingen vormden zich knollen van kwarts en kristalwater. Keihard gesteente dat als je ermee sloeg vonken gaf, vandaar de naam.

De toegangsweg in Rijckholt naar het Savelsbos en de vuursteenmijnen.

Vuursteen op ons pad

Tussendoor wijst ze ons op de holen van de ‘luie’ dassen die het hier ook goed toeven vinden. En de prachtige bloemen die hier een goede voedingsbodem vinden. Maar wij staren naar het pad, waar we tussen de grote kiezels al het vuursteen kunnen ontdekken. Even voorbij de ‘Schone Grub’ ligt de grond ermee bezaaid. “Hier slepen ze de vuursteen met een andere steen maar net als bij glas barstte het wel eens. Die onbruikbaar geworden stukken gooiden ze hier neer.” Mieke raapt een steen op en laat zien dat hij waarschijnlijk duizenden jaren geleden in een mensenhand heeft gelegen. “Hij loopt in een driehoek met een dikkere achterkant. Dat geeft aan dat iemand er een bijl in zag.” Waarschijnlijk is hij tijdens het slijpen gebarsten (net als glas) en daarom weggegooid. Niet voor niets gaven de Belgische en Limburgse ontdekkers aan dit gebied de naam ‘Grand Atelier’, grote werkplaats.

Een van de vele dassenholen in het Savelsbos.
Wilde marjolein.

De Schone Grub

Ik kan me voorstellen hoe Mieke als kind op school in het hier vlakbij gelegen Belgische Voeren enthousiast is geraakt toen archeologen in haar klas uitleg kwamen geven van wat ze langs de Maashellingen aan het doen waren. In de jaren zestig en zeventig was er een opleving in de interesse voor wat er daar aan sporen uit de oertijd te vinden kon zijn. De ‘Schone Grub’ waar we langs komen was eind 19de eeuw onder leiding van de Belgische archeoloog De Puydt ontdekt. het bood een schat aan prehistorische vondsten. Inmiddels is het vanwege de kwetsbaarheid afgesloten voor het grote publiek. Publiek dat sinds 1988 verder welkom is om tijdens het zomerseizoen de vuursteenmijnen te ontdekken.

De verschillende vuursteenbewerkingen die gids Mieke ons laat zien. Met rechtsboven de ronde slijpsteen.
Op zoek tussen het grind naar stukjes vuursteen.

In het duister met een mandje naar beneden

Als de herfst invalt worden de vuurmijnen tot 1 april ‘terug gegeven’ aan de vleermuizen die er wonen. Wij kunnen er eind augustus nog zien hoe de jagers/verzamelaars duizenden jaren geleden een gat in het zachte kalksteen sloegen onder andere met geweien als houweel. Totdat ze, soms 12 meter diep, op een vuursteenknol stuitten. Hoe ze wisten waar ze moesten graven? Tja, dat is kennis die inmiddels verloren is gegaan. Zonder gevaar was het mijnwerk toen en nu niet. Door doorsijpelend water storten de gangen in. Gelukkig kunnen wij er nu veilig rondwandelen en door glas kijken naar de arbeid die oermensen in het halve duister, vermoedelijk hangend in een mandje moeten hebben verricht.

Uren, dagen, maanden, jaren, exploiteerden ze zo de eerste mijnen sinds mensenheugenis. Vuursteen uit deze streek is tot ver in Europa teruggevonden. Eén gebroken exemplaar siert nu mijn vensterbank. Dichterbij kan ik niet komen bij onze voorouders….

Deze film van tv-zender L1 maakt duidelijk wat het belang van de vuursteenmijnen bij Rijckholt zijn.

In winterseizoen is er ook nog genoeg te beleven

De vuursteenmijn in Rijckholt is vorig jaar geopend na een opknapbeurt, ook de vuursteenwandeling door het Savelsbos is vernieuwd. De mijn is gesloten van 1 oktober tot 1 april maar het informatiecentrum Mijn Rijckholt is in het weekeinde wel geopend. Meer informatie op de website van de vuursteenmijn. Ook Valkenburg kent vuursteenmijnen die vanaf de weg zichtbaar zijn.

Meer lezen

Kees Rooze liep met zijn vrouw in het voetspoor van de oermens door Zuid-Limburg. Stella Ruisch verbleef in Vaals tijdens haar bezoek aan het Savelsbos. En natuurlijk mag je in Zuid-Limburg een bezoek aan Maastricht niet overslaan.

Openingsfoto: Dwarsdoorsnede van de 6000 jaar oude mijngangen met links nog een vuursteenknol. Alleen hier werden al 76 mijngangen geteld. Alle foto;s: ©Stella Ruisch