Op bezoek in de Achterhoek besluit Stella Ruisch aan de vooravond van Dodenherdenking een bezoek te brengen aan het Onderduikmuseum in Aalten. Een klein maar indrukwekkend museum dat een beeld geeft van de inzet en de kracht van de Achterhoekers die in Nederland het grootste aantal schuilplaatsen boden.

Veel langer stil dan twee minuten

Twéé minuten stil voor Dodenherdenking? Wij waren afgelopen week veel langer stil in het kleine Onderduikmuseum in Aalten bij het lezen van de verhalen van mensen in de Achterhoek die daar óf onderduikers hielpen óf zelf ondergedoken waren in de buurt van Aalten. Treffend genoeg is het museum ondergebracht in een woonhuis waar de familie Kempink in de Tweede Wereldoorlog 6 onderduikers had ondergebracht. Een helse opgave, want in het voorhuis was de Ortskommandantur van de Duitse bezetter gevestigd.

Genadeloos voor de bijl

Hoeveel moeilijke en angstige momenten de familie en de onderduikers hebben doorgemaakt, komen we als bezoeker niet te weten. Maar dat de foto van opgewekt kijkende onderduikers met tabaksbladeren op zolder (rondom Aalten werd in die tijd tabak verbouwd) niet het hele verhaal vertelt, is wel duidelijk. Wie onderdak verleende aan mannen die aan de Arbeidseinsatz wilden ontkomen kwam er soms genadig vanaf. Neergehaalde piloten verstoppen, was al een veel groter risico. Maar wie joden opving, ging bij ontdekking genadeloos voor de bijl. De Aaltense familie Wikkerink ving naast hun verzetswerk ook nog een joodse baby op die vlak na de geboorte voor hun deur te vondeling was gelegd. Hij overleefde de oorlog als Willem Herfstink (zoon van de herfst: hij werd op 21 september 1943 geboren).

In het programma ‘Andere Tijden’ wordt het verhaal van boer Ebbers uit het Onderduikmuseum verder uitgelegd.

Jaren zestig-flat bood geen onderduikplek

Onwillekeurig denk ik wel eens aan hoe ik me zelf zou gedragen in zo’n situatie. Als kind constateerde ik somber dat in onze jaren zestig-flat geen schuilplaats te vinden was. Maar mensen kunnen inventief zijn, zie ik op de zolder van het Onderduikmuseum. Het haakje van de handdoek bij een wastafel geeft toegang tot een verborgen illegale drukkerij. En wie is nu op het idee gekomen een fietslamp op een fiets als leeslamp te gebruiken?

Stroom opwekken door te fietsen, zodat je ’s avonds kon lezen…
Anno 2024 is ook voor ons de oorlog niet meer ver weg.

Escaperoom in Onderduikmuseum

Dodelijk saai, verstoken van nieuws en van geliefden regen de dagen zich aaneen op benauwde onderduikplekken. Onduidelijk hoe lang het zou duren. De hoop in 1942 dat de Engelsen Nederland snel zouden komen bevrijden, bleek ijdel. Wie het niet meer uithield en toch naar buiten ging, liep al snel tegen de lamp. En moest het met deportatie naar concentratiekampen bekopen. En dan was er nog het verraad. Want ook al was het geloof in de Achterhoek om het goede te doen sterk, NSB’ers waren er ook.

In een ‘Escaperoom voor de vrijheid’ in het Onderduikmuseum in Aalten kun je zelf beleven hoe het is om onder te duiken. Omdat we dat van tevoren hadden moeten boeken, blijft dat een ervaring voor een volgend bezoek.

Tweede Wereldoorlog en Oekraïne

Anno 2024 is de oorlog niet meer iets ver weg. In het Onderduikmuseum is ook een tentoonstelling ingericht van oorlogsfoto’s uit ons land tussen 1940-’45 en de Oekraïne. Maar er is ook een bonte verzameling van voorwerpen uit de eeuwenoude historie van Aalten. Inclusief een complete oude schoolklas. Raar maar je krijgt daardoor ook een indruk van het leven in Aalten. En van de mensen die zich uiteindelijk in oorlogstijd tot bescheiden helden ontwikkelden.

Meer lezen over Tweede Wereldoorlog

’40-’45 overleefd maar de trauma’s verdwenen nooit: Catherine Keyl schreef een boek over de verhouding met haar door de oorlog getekende vader. Wat doe je als je bewaker verliefd op je wordt in het concentratiekamp? Dat vertelt het verhaal Love it was not. En dan is er ook nog de dit jaar uitgekomen verontrustende film ‘Zone of interest’ over hoe ‘normaal’ het kwaad kan zijn. Veel aandacht voor de dilemma’s in een oorlog biedt de televisieserie ‘De Joodse Raad.‘ En dan was er ook nog de complexe situatie in Nederlands-Indië. Een onbesproken drama dat aan de orde komt in ‘Als ik mijn ogen sluit.’ Gert Nonnekes schreef een oproep die we niet naast ons kunnen neerleggen: ‘Waarom kunnen we niet gewoon met elkaar samenleven?’

Openingsfoto: De entree van het Onderduikmuseum in Aalten.