Maak een Grand Tour door Mauritshuis

Een ’tussenjaar’ is niet alleen in onze tijd een gewoonte van jongeren om tussen middelbare school en universiteit of bedrijfsleven de wijde wereld in te trekken. Al in de 17^e en 18^e eeuw piepten jonge Britse edellieden er voor circa een jaar tussen uit. Zij noemden het The Grand Tour, een educatieve en vaak avontuurlijke reis via Parijs naar Italië. Vooral de steden als Rome, Florence, Napels en Venetië waren de hoogtepunten van de reis. Onderweg kochten ze kunst als souvenir of ze lieten zich op doek vereeuwigen als herinnering. Tot en met 4 januari 2026 brengt het Mauritshuis de reizen van deze jongemannen én hun herinneringen in beeld. Kunsthistorica Mirelle Nunes is onze gids.

Treasure houses

De in het Mauritshuis tentoongestelde schilderijen en overige objecten zijn afkomstig uit drie Engelse landhuizen, Holkham Hall, Woburn Abbey en Burghley House. Elk van de huizen zou zo als decor voor Downton Abbey hebben kunnen functioneren. Samen met zeven andere huizen vormen deze drie een verband van tien adellijke landhuizen, de zogenaamde .’treasure houses’. Landhuizen die nu nog worden bewoond door nazaten van de ‘Grand Tourists’ van toen. Omdat deze huizen goed onderhouden zijn, is de destijds verzamelde kunstcollectie vaak nog intact met de desbetreffende herkomstgeschiedenis erbij.

Grand Tour

Thomas William Coke van Holkham Hall was één van de adellijke edellieden, die een Grand Tour ondernam. Net als eerder zijn oudoom Thomas en later diens zoon Edward. Alle drie maakten ze de lange en kostbare reis, vergezeld van bedienden, koetsen en paarden naar de bron van de klassieke oudheid, die in hun tijdperk weer zo in de belangstelling stond.

Het enorme portret, dat Thomas liet schilderen door Pompeo Batoni bij een Romeins beeld van een slapende godin Ariadne, kreeg niet alleen een centrale plek in het landhuis bij terugkomst. Ook in de tentoonstelling neemt het een ereplaats in. Het portret is van een fors formaat: 2,5 meter hoog bij 1,70 breed.

Saillant detail is dat de Ariadne aan Thomas’ zijde de trekken heeft van de gravin van Albany; de dame met wie Thomas William een liefdesaffaire had. Helaas voor hem, liet zij de Engelse graaf schieten voor de troonpretendent, Prins Charles Edward Stuart.

Souvenirs

Niet alleen portretten, ook Italiaanse landschappen zijn als souvenir mee terug gekomen. Bij het zien van al die prachtige ‘vedute’, krijg je meteen zin om ook naar Italië en de rest van de Mediterranée af te reizen. Niet alleen rijke jongelui werden er naartoe getrokken, ook kunstenaars vonden het gebied ’the place to be’. Zoals de Amersfoortse Caspar van Wittel (1653-1736) . Ook bekend als Gaspare Vanvitelli specialiseerde hij zich in het waarheidsgetrouw weergeven van steden, die bezocht werden door de Grand Tourists.

Zijn navolger, de beroemde Canaletto, speelde in op dit genre en maakte er zijn naam mee. Overigens verbasterde niet alleen de Amersfoorter zijn naam, ook Canaletto heette eigenlijk Giovanni Antonio Canal. Omdat hij als leerling in de voetsporen van zijn vader, de schilder Bernardo Canal trad, noemde Giovanni zich de kleine ‘Canal’, Canaletto. Een naam die perfect bij hem paste als specialist in de 18de eeuwse stadsgezichten van Venetië.

Lord John Russell bestelde maar liefst een reeks van 24 stadsgezichten van Canaletto. De reeks siert nu de eetkamer in Woburn Abbey. In de tentoonstelling zijn twee Venetiaanse stadsgezichten uit die reeks te zien. Ze worden eenmalig uitgeleend aan het Mauritshuis wegens verbouwing van het landhuis.

Niet alleen jonge mannen

Ook vrouwen ondernamen de educatieve reis naar Frankrijk en Italië, vaak in gezelschap van hun familie of echtgenoot. Het reizen in die tijd was niet geheel ongevaarlijk. Denk aan slechte wegen, oncomfortabele herbergen en slecht eten, het risico op ziektes. Maar vanaf het begin van de 19^e eeuw werd reizen goedkoper en werden nieuwe vormen van betrouwbaar transport steeds toegankelijker (bijv. stoomschepen en -treinen), wat het reizen gemakkelijker én betaalbaarder maakte. Bianca Joos schreef er vorig jaar een boek over: De Grand tour door vrouwenogen gezien van de 18de Eeuw tot nu.

Einde van een tijdperk

Na de Franse Revolutie in 1789 en de daarop volgende onrust in Europa door de Napoleontische oorlogen komt er een einde aan het maken van een Grand Tour. Aangezien Engeland een vrij stabiel politiek klimaat heeft behouden, hebben de kunstcollecties vrijwel ongeschonden de tand des tijds doorstaan. En kunnen wij als bezoeker in het Mauritshuis de ‘schatten uit de landhuizen’ bewonderen.

Prachtig behang

Speciaal voor de tentoonstelling is er voor het Mauritshuis behang ontworpen als achtergrond. De linnen betengeling is bedrukt met afbeeldingen van prenten uit het Rijksmuseum. Prenten met als onderwerp het reizen in de 17^e en 18^e eeuw. Daarnaast zijn de behangsels in het halfronde deel van de tentoonstelling bedrukt met de pastelkleurige luchten uit de schilderijen van Canaletto en Caspar van Wittel.

Het museum zal na afloop van de tentoonstelling op 4 januari 2026 een tweede leven geven aan die betengeling en de behangsels van deze Grand Tour tentoonstelling.

Met Mirelle Nunes op Grand Tour?

Meer lezen

Het is nog niet zo lang geleden dat het Mauritshuis zijn 200-jarig bestaan vierde. Dat was met een prachtige tentoonstelling over de ‘Manhattan masters’, waarover Mirelle Nunes ook heeft geschreven. Rond de periode dat The Grand Tour op zijn retour raakte, timmerden juist schilders in Engeland aan de weg. Zoals John Constable, aan wie het Teylers museum in Haarlem in 2020 een tentoonstelling wijdde.

Openingsfoto: Schilderijen van The Grand Tour tegen de achtergrond van bijzonder behang in het Mauritshuis. Foto’s: Mirelle Nunes, tenzij anders vermeld.