De angstaanjagende werkelijkheid van ‘Oppenheimer’

Verrast

Wat kun je verwachten van een film over de uitvinder van de atoombom, dr. J. Robert Oppenheimer? Is zo’n wetenschappelijk verhaal interessant? Formules, laboratoria, acacadabra pratende mannen….Hmmm, het lijkt me in eerste instantie niets. En de film duurt ook nog eens drie uur! Maar manlief heeft wel interesse in het onderwerp. En als ik lees dat de maker van de film Christopher Nolan heet en vanuit fascinatie met de oorlog al eerder de indrukwekkende film Dunkirk heeft gemaakt, word ik toch nieuwsgierig. Dunkirk imponeerde met met grootse scènes op Imax gefilmd en met prachtig geluid. Dan zal de atoombom in Oppenheimer helemaal voor overdonderend geweld zorgen. Maar ik word verrast….

Ogen spreken

Cameraman van Oppenheimer Hoyte van Hoytema was te gast in Zomergasten. Daarin vertelde hij dat Christopher Nolan vooral geïnteresseerd is in het overbrengen van de emoties via ogen en gezicht. Dat spreekt mij aan, want juist de psychologie in films spreekt me aan. Om mooie close-ups te maken naast enorme brede overzichts-scènes willen Hoyte van Hoytema en Christopher Nolan vooral filmen met analoge Imaxcamera’s. Ik word op mijn wenken bediend met gevoelens zichtbaar in close-up. Het verhaal volgt de uitvinder van de atoombom op de voet. Het meeste gefilmd door zijn ogen. Wij volgen al zijn emoties en ervaringen.

Inzicht

Niet alleen zien we alle voorvallen die de inzichten van Oppenheimer veranderen, terwijl hij met zijn team de formules ontwikkelt voor de bom. Zelf verwerven we ook inzicht in de ideeën die een rol speelden bij militairen, politici en wetenschappers tijdens het ontstaan van de kernbom. We volgen vergaderingen, interviews en gesprekken. Gelukkig voor de romantici onder ons, speelt ook zijn relatie tot vrouwen een rol. Het zal niet verbazen dat het een man is die het moeilijk vindt om zijn gevoelens te uiten, ook al is hij zeker geen hork tegenover vrouwen.

Woestijn

Nooit geweten dat er voor het maken van de atoombom een hele stad is verrezen in de woestijn van New Mexico; Los Alamos. Drie jaar lang hebben daar duizenden mensen gewerkt aan de ontwikkeling van de bom. Het meest spectaculair en spannend is natuurlijk het moment van de ultieme test. Als het eenmaal zo ver is nadat hevige storm en regen de test vertraagden, zit ik klaar met mijn vingers in mijn oren…

Stilte

Maar dat overdonderende geluid komt niet, merk ik. De explosie vormt in stilte een brandende zuil die hoog boven alles uittorent. Drie kilometer hoog. Het moet verschrikkelijk zijn om daar in terecht te komen, onvoorstelbaar. Het geluid van de explosie volgt pas een minuut later. Hard, maar niet overweldigend.

Als de bommen op Nagasaki en Hiroshima zijn gevallen en deze inderdaad het verwachte einde van de oorlog hebben veroorzaakt door de overgave van Japan, zijn alle arbeiders van de woestijnstad enthousiast. Ze lachen en juichen. Oppenheimer moet speechen. Dit is een indrukwekkend moment in de film. Hij is overspoeld door emoties maar juichen is er bij hem niet bij. Het besef is er, dat hij heeft geholpen het dodelijkste wapen te maken dat mensen hebben kunnen bedenken.

Ontluisterend einde

De film eindigt hier niet, maar volgt het verdere proces van de Koude Oorlog en de communistenjacht in de jaren vijftig, waarvan ook Oppenheimer slachtoffer wordt. Dat proces vormt de rode draad in de film Het vloeit voort uit de strijd tussen een rancuneuze oud-collega en aanstaand minister die Oppenheimer ten val wil brengen en daarvoor geen middel schuwt.

De rancune is ontstaan door de korte ontmoeting die Oppenheimer onder het oog van zijn achterdochtige oud-collega heeft gehad met Einstein. Pas aan het eind horen we de profetische woorden die Oppenheimer tegen Einstein spreekt. Totaal anders dan de woorden die de achterdochtige politicus verwachtte maar wel profetisch. Ze brengen ons met één klap in het hier en nu.

Oppenheimer zit vol complotten en verrassende wendingen waarnaar je kijkt in het besef dat ze ook werkelijk hebben plaats gevonden. Een boeiende maar vooral angstaanjagende werkelijkheid.

Meer lezen over film

Oorlog blijft filmmakers inspireren. Of het nu om het filmverhaal over de Slag om de Schelde gaat of de documentaire Liefde was het niet. We tipten ook de televisieserie naar aanleiding van het boek ‘De Stamhouder’. En niet alleen de Tweede Wereldoorlog, ook recentere conflicten spelen een rol. Bijvoorbeeld in het prachtige zwart/wit gefilmde Belfast. Of het Palestijns-Israëlische conflict zonder einde dat het decor is voor de spannende televisieserie Fauda.

Openingsfoto: Robert Oppenheimer wordt tot leven gewekt door Cillian Murphy, bekend van zijn rol in de televisieserie Peaky Blinders. Foto: Universal Pictures