Elke week geven we op Meerdanvijftig.nl een tip om op het scherm naar te kijken. Deze week Evolution, film over drie generaties te beginnen met Eva, die als peuter Auschwitz overleeft. Een verhaal vol pijn en verdriet maar ook liefde en hoop, schrijft Karin de Lange.

Leven met de verhalen van ouders

Nog steeds kan ik geen eten weggooien, zelfs niet als ik het risico loop op buikklachten. Het gebod van mijn moeder alles op te eten en niets te laten staan, achtervolgt me overal. Mijn moeder verklaarde het met verhalen uit de oorlog over voedselgebrek, onderduik en bombardementen in de verte. Onze generatie heeft de verhalen van ouders die de oorlog mee maakten nog in het hoofd. Vertellen we ze eigenlijk wel door? Ik in elk geval minder vaak dan mijn moeder. Mijn kinderen hebben misschien daardoor een ontspannener verhouding met eten. De Hongaarse film Evolution laat zien hoe trauma’s desalniettemin doorwerken tot in de volgende generaties.

Familiegeschiedenis

In Evolution, te zien in de bioscoop maar ook via Pathé Thuis, worden drie generaties gevolgd. Te beginnen met een peuter die de gaskamer overleeft tijdens de bevrijding van Auschwitz. Ze heet Eva. Vervolgens zien we haar als oude vrouw in gesprek met haar dochter Lena, die de hoofdrol krijgt in het tweede deel. Als derde ‘hoofdstuk’ volgen we Lena’s puberzoon Jonas op school en in zijn eerste kalverliefde. Duidelijk wordt dat oorlogstrauma’s levens bepalen, tot aan die van de kleinkinderen. De film eindigt desondanks hoopvol. Zoals de titel al aangeeft is er sprake van een ontwikkeling. In verdriet dat vermengd wordt met liefde. De film is van de Hongaarse regisseur Kornel Mundruczo naar het script van zijn echtgenote Kata Weber. Het verhaal blijkt deels op Kata’s familiegeschiedenis geënt te zijn.

Trauma’s laten sporen in genen achter

In de laatste aflevering van het televisieprogramma Zomergasten was Bessel van der Kolk te gast. Hij betoogt in boeken en werk dat trauma’s sporen in onze genen nalaten en zo aan de volgende generatie worden doorgegeven. Daarom is het nodig deze te verminderen met een therapie voor lichaam en geest. Om verder onheil te voorkomen. Deze film laat je voelen dat niet alleen genen maar ook woorden en levenshouding van (groot)ouders trauma’s overdragen op (klein)kinderen. Sterker nog: als kijker onderging ik ook de pijn en het verdriet. Pas in tweede instantie zag ik ook dat de liefde een rol speelt, ook al overheerst de pijn.

Van oma op moeder

Mijn moeders verhalen gingen niet over dood, uitroeiing en marteling zoals Eva ze aan haar dochter Lena vertelt. Maar ook Eva is net als mijn moeder geobsedeerd door eten. Ze bleef ook na de oorlog broodkruimels verzamelen in allerlei zakjes in laden. Waarom? Met die kruimels bleef Eva’s moeder in Auschwitz in leven. Ze ruilde het voor welwillendheid van de kamphoofden van haar barak. Met veel liefde voor haar dochter die ze in leven probeerde te houden. Als Lena in Evolution vertelt dat ze zich vroeger geschaamd heeft voor al die zakjes broodkruimels, legt Eva uit dat ze in het Oostblok wonen, waar de mogelijkheid in een goelag terecht te komen reëel is. En dat broodkruimels sparen dus niet zo gek is.

Liefde en verdriet mengen zich in Evolution

En zo komen er meer verhalen te voorschijn in de scènes tussen moeder en dochter. Lena klaagt over de liefdeloosheid die ze ondervond van haar getraumatiseerde moeder. Moeder pareert dat met haar verhalen over gemis en in de steek gelaten worden. Het is van twee kanten verdriet, echter vermengd met liefde. Eva erfde het verdriet van haar moeder, te samen met de liefde die ze zo moeilijk uitte. Als kind probeert ze op haar beurt haar moeder uit liefde te helpen met haar verdriet.

Evolution verdriet
Yasmin en Lena’s zoon Jonas.

Van moeder op zoon

Het derde deel van Evolution gaat over Lena’s zoon Jonas. Hoopvol is de kalverliefde en de steun die Jonas ondervindt van zijn Turkse vriendinnetje Yasmin die net als hij strijdt tegen de identiteit die ze van huis uit en door de buitenwereld krijgen opgedrongen. Zijn moeder Lena heeft haar moeder Eva verweten dat ze met haar in de oorlog ontstane joodse wantrouwen Lena argwanend heeft gemaakt tegenover de buitenwereld. Ondanks dat Lena zich daarvan bewust is, vergiftigt die argwaan ook haar leven. Dat ze zelf ook discriminatie heeft ervaren, komt terug in het telefoongesprek dat ze met een lerares van Jonas heeft. Is er geen sprake van antisemitisme op de school van Jonas? Jonas baalt over de beschermende houding van zijn moeder. En wordt vervolgens op zijn beurt net zo boos op zijn moeder, als Lena op grootmoeder Eva is geweest. Woede maar wel vermengd met liefde, zoals ook bij zijn oma en moeder.

Evolution is een mooie film, die de kijker bewust maakt van het langdurig effect van traumatische gebeurtenissen. Gebeurtenissen zoals ze elke dag nog in de wereld plaats vinden.

Trailer met Engelse ondertitels van Evolution. Uitgebracht in Nederland door Eyefilm.

Meer lezen over de gevolgen van oorlog

In mei schreven we over de aangrijpende documentaire ‘Love it was not’ over de liefde tussen een joodse gevangen en een kampbewaker. Catherine Keyl schreef over de invloed die het oorlogsverleden van haar vader had op haar jeugd. Sta stil bij het lot en de trauma’s van de bewoners van kamp Westerbork Maar lees ook over Afghanistan in boeken en film. En over de opvang van Oekraïners in Nederland.