In het nieuwste nummer van het tijdschrift Opzij, gewijd aan de Nederlands-Indische cultuur, wordt het gememoreerd: tv-presentator Jos Brink noemde zijn medepresentator Sandra Reemer in de jaren tachtig liefhebbend ‘kroepoekje’. Nu zou het waarschijnlijk een hashtag op sociale media opleveren, trending nieuws worden, vermoedt Brigitte Leferink. Er zouden publiekelijk excuses moeten worden gemaakt en de presentator zou zijn assistente nooit meer zo durven noemen op de buis. En zo haalt Brigitte Leferink nog meer herinneringen op aan wat nu écht niet meer kan. Tijden veranderen.

Black lives matter

De film Gone with the wind uit de collectie van HBO en ‘Don’t mention the war‘ van Fawlty Towers niet meer bij de BBC. In 2020 hielden deze berichten de gemoederen bezig. Onder invloed van de Black Lives Matter-beweging zijn we met andere ogen naar films, series en boeken van weleer gaan kijken. Inmiddels is Gone with the wind terug op HBO, maar wel voorzien van een toelichting. Die plaatst de film in historisch perspectief.

Klukkluk de misschiet-indiaan

Zeg Pipo de Clown en je denkt gelijk ook aan Mammaloe, Petra, Dikke Deur en Klukkluk. Herbert Joeks speelde jarenlang de rol van de wat klunzige indiaan Klukkluk die gebrekkig Nederlands sprak. Als hij het over zichzelf had bijvoorbeeld, zei hij nooit ‘ik’ maar altijd ‘mij’. Van 1958 tot 1980 was de serie op televisie. Generaties kinderen zijn er mee opgegroeid, ook ik, als kind van de jaren zestig. Of we het racistisch vonden? Ik geloof niet dat ik daar ooit over nadacht. Gelukkig veranderen tijden. In 2017 werd een nieuwe serie gemaakt met een meer eigentijdse versie van Klukkluk.

Herbert Joeks als Klukkluk en Marijke Bakker als Mammaloe

Kroepoekje Sandra Reemer

‘Hij bedoelde het liefkozend’ zei Sandra Reemer over Jos Brink die haar ‘Kroepoekje’ noemde. Reemer assisteerde hem in het tv-programma Wedden dat. Sandra Reemer, geboren in Indonesië, vond het niet erg dat hij het zei, maar alleen Jos mocht het zeggen. Kijkers stuurden hem boze brieven, ondanks dat veranderde er niets. Dat zou in 2021 wel anders zijn gegaan.

Fragment uit ‘Wedden dat..’ op Youtube

Negerkoning Efraïm Langkous

“Mijn vader is koning van Taka Tuka Land,” zegt Pipi Langkous tegenwoordig in de boeken van Astrid Lindgren. Tot 2014 was hij nog ‘negerkoning’ (naast piratenhoofdman). Neger als benaming voor zwarte mensen is inmiddels een beladen term. In de tijd van de slavenhandel was ‘neger’ synoniem voor ‘zwarte slaaf’. Met dat in het achterhoofd is het niet gek dat veel mensen er aanstoot aan nemen. We spreken nu van zwarte mensen of mensen van kleur.

Satire a la ‘All in the family’

De producer van de populaire serie uit de jaren zeventig beoogde satirische televisie te maken maar het bleek niet bij iedereen zo over te komen. Veel conservatieve (Amerikaanse) kijkers zagen hun vooroordelen bevestigd door de mannelijke hoofdpersoon Archie Bunker. Homofoob, xenofoob, seksistisch, volstrekt ongeëmancipeerd, zo kwam Archie onze woonkamers binnen. Zelfs de ‘moderne’ schoonzoon, Mike, bleek racistische trekjes te hebben. De boodschap van Archie wordt het best verwoord in het lied waar elke aflevering mee begint: ‘Those were the days’. Vroeger was alles beter. In plaats van de  typisch Amerikaanse lachsalvo’s die de uitzending regelmatig overstemden, zou nu boegeroep klinken.

Roodhuiden in westerns

Dances with wolves is de uitzondering op de regel. In deze western worden indianen als betere mensen gepresenteerd. In tegenstelling tot de traditionele western waarin indianen een marginale rol spelen en de veroveringsdrang van blanke mannen geromantiseerd wordt. Roodhuiden, werden de indianen genoemd, naar de oorlogskleuren waarmee ze hun lijf beschilderden. Inmiddels zijn tijden aan het veranderen. Nu kun je niet meer spreken van roodhuiden. En er is aandacht gekomen voor het leed dat de oorspronkelijke inwoners van Amerika is aangedaan. De nieuwe westerns getuigen van iets meer historisch besef.

Meer lezen over tijden die veranderen

Voorbeelden van kinderboeken die nu niet meer kunnen vind je in eerdere artikelen van Brigitte Leferink zoals kinderboeken uit het verleden en een boek per week. Stella Ruisch schreef over de misser die de CPNB maakte bij het kiezen van het thema van de Boekenweek in 2019 De moeder de vrouw. Zondag is weer de intocht maar de pietendiscussie lijkt zo goed als beslecht. En vorig jaar oefende Stella Ruisch ook op de nieuwe Sinterklaasliedjes…

Openingsfoto: still uit Youtube-fragment.