Opgegroeid met de Tweede Wereldoorlogboeken van Lou de Jong, heb ik jarenlang door een roze bril gekeken naar ons volk.  Er moest een eeuwwisseling en nieuwe onderzoeken aan te pas komen om mijn blik te verhelderen. Het nieuws dat de joodse overlevenden bij hun terugkeer gewoon een belastingnaheffing kregen,  dat er weinig moeite werd gedaan geld, goed en woningen –  want ja, daar woonden immers inmiddels andere mensen – terug te geven; het vervult me met plaatsvervangende schaamte. Mijn moeder was in 1945 21 en genoot van het uitgaan met geallieerden. Tussen alle spannende verhalen over de oorlog die ze later ‘s  avonds aan ons kinderen vertelde, zat er een bij die vooral nu aan me knaagt. Hoe de joodse buurvrouw met haar dochter als enige overlevenden bij mijn oma en opa aanbelden om hun verstopte spullen op te halen. “Ze zei niet eens dankjewel”, eindigde mijn moeder telkens vol onbegrip.  Meer dan 70 jaar later zou ik dat heel goed kunnen uitleggen.